Нескончаемый рейд. Героическая поэма, посвященная бесстрашным конникам 112-й Башкирской кавалерийской дивизии Медведенко Андрея Ефимовича (Украина, г.Луганск).
Перевод на башкирский язык Кутлубаева Фаргата Фаритовича (Россия, Республика Башкортостан, Кармаскалинский район)
Медведенко Андрей Ефимович родился 22 февраля 1951 года в Богородицком районе Тульской области в семье шахтера. Детство прошло в городе Кировске, что на Луганщине. Трудовую биографию начал горняком на шахте № 77. Работал на Волгоградском тракторном заводе, на шахтах Донбасса. Закончил Харьковский медицинский техникум. В апреле 1977 года в издательстве «Донбасс» был напечатан первый сборник стихотворений поэта «Уголь и вишни». В том же году был принят в Союз писателей СССР. В 1982 году закончил Литературный институт им. М.Горького. Андрей Ефимович Медведенко более десяти лет руководил областным литературным объединением им. В.М. Сосюри. С 1991 года – президент областной молодежной литстудии при областной библиотеке для юношества. С 1996 года – директор областного издательства «Світлиця». В 2001 году А.Ю. Медведенко избрали ответственным секретарем Луганской областной организации Национального Союза писателей Украины. Автор сборников: “Уголь и вишни” (1977), “Тюльпаны около терриконов” (1980), “Живая крепь” (1982), “Полынь голубая” (1985), “Анастасия”(1989), “Стук в окно” (1990), “Бухта твоих ладоней” (1995), “Расщепление века” (1997), “Не возвращаться не могу” (1998), “Проталинка среди снега” (1999), Избранное (2001), “Пространство любви” (2002), “Радуга среди зимы” (2003), лауреат премии «Имперская культура" Союза писателей России, Международной премии им. Сковороды. В его книгах будто соревнуются между собой радость и печаль, рациональная мысль и раскованное чувство, а побеждает поэзия, насыщенная любовью к жизни и верой в день грядущий. Заслуженный работник культуры Украины, лауреат областных премий имени "Молодой гвардии" и имени Бориса Горбатова.
Нескончаемый рейд
ГЕРОИЧЕСКАЯ ПОЭМА
Бесстрашным конникам
Дебальцевского рейда
посвящается.
1
…И грузились кони
на станции в вагоны.
Нарушали ржаньем тишину.
Ой, вы, кони!..
Ой, борзые кони!..
Уходили кони на войну!
И луна средь туч в иконных бликах
обещала спутницей им быть.
Стук стальных колёс
на рельсов стыках
превращался в звонкий стук копыт.
Он сливался с пуль визгливым лаем.
Чтоб унять коричневое зло,
грозный витязь Салават Юлаев
всаживался в каждое седло.
И летели кони…
И, где надо срочно -
там и принимали бой они!
В стыки армий вклинивались прочно –
крепче всякой крупповской брони!
Ой, вы, кони!..
Кони огневые,
резвые, игривые мои!
2
Клубится дым над дальним перекатом.
На нем фашистов полчища - стеной.
И сам комдив –
отважный Шаймуратов
Башкирии батыров вводит в бой.
Он понимает:
в выдержке победа.
И хоть кругом простор степи, не лес -
стремительность
Дебальцевского рейда
спесь укротит дивизии СС.
Трескуч мороз.
Уздечек перезвоны.
Клинков и пуль суровая пурга.
И вот летят с откосов эшелоны
с военной страшной техникой врага.
Глубокий снег.
Нашественники люты.
Но там, где наши конники прошли -
пылают стратегические пункты,
взлетают связи важные узлы.
Уже неделю конармейцы в рейде.
У лошадей кончается фураж.
Фашистов стаи выползли на грейдер.
Но оскудел бойцов боеприпас.
Уже прошла неделя и вторая –
ни самолётов, ни подмоги - нет!
Ещё рывок!.. – атака штыковая!
От крови бурым кажется рассвет.
В стальном кольце
отважных войско тает.
Уже комдив
последний принял бой.
Но красный конник разве отступает?!
Кто в рейд ушел –
тот подлинный герой!
Был каждый
долг свой выполнить готов.
Сердца у них – орлиные поправу!
И сабли,
словно лопасти винтов,
за синеву небес взметали славу!
Шли в лобовую яростно - на пули!
Вперёд к победе воля их вела.
И золотой дугою конской сбруи
над ними чести радуга взошла!
И слышен был
среди сраженья будней
по всей земле
хребта фашистов хряск.
Без их отваги и представить трудно
от нечисти спасённый наш Луганск.
3
Сердца стук с нарастающей болью…
Вся снарядами балка изрыта.
Конь по снежному мечется полю,
ищет всюду родного джигита.
Как же это?!
Хозяина нету!
Ведь одно их взрастило село.
Он убитый, иль раненый где-то?..
Холодеет пустое седло.
Рвет копытами землю и камни.
Кровь из раны по крупу струит.
Вот он встал на дыбы на кургане
и как будто бы звезды дробит.
Смотрит в небо.
Надрывисто дышит.
Может там его хочет найти.
… До сих пор
все мне кажется, слышу
его ржание
на Млечном Пути!
*
Ни башкирской степью, ни лесами
по пурге, не кончившей мести,
к людям кони прибегали сами,
чтобы друга верного спасти.
Зычно ржали.
Становились – свечкой.
Придавал им силы херувим.
О калитку стукали уздечкой,
словно странник посохом своим.
- Там!.. У штольни стынет от мороза
раненый!.. Скорей помочь бойцу!..
И из глаз коней катились слёзы
не по морде, нет,
а по лицу!
А где близко
не было жилища,
и мороз степную ширь сковал –
конь родимый
рядышком ложился
и собой героя согревал.
*
Ой, вы, кони!..
Кони – вороные,
чалые,
чубарые,
соловые
и бусые,
каурые
и пегие,
гнедые!..
Кони – змеи!
Кони – скакуны!
Спортивными увенчаны делами.
А я о тех, что не пришли с войны,
что улетели в небо
журавлями!
4
К горлу ком подкатывает близко.
Вот и снова вижу – сквозь рассвет
конники дивизии башкирской
по тылам врага уходят в рейд.
В лица им - колючий снег и вьюга.
Вера в святость, к подвигу их мчи!
Высоко подтянута подпруга.
Сабель блеск – похожий на мечи.
Не разъять народного их братства.
Где порвут насилия силки –
люди избавляются от рабства,
гнета разлетаются замки.
Тяжелы потери их и раны.
Но свята их праведная месть.
Где пройдут –
пылают вражьи станы,
совесть водворяется и честь.
Не могу сейчас о них не петь я.
Сердце не вмешается в груди…
Вот уже прошли десятилетья,
а они в пути все и в пути!
И всё зримей, зримее движенье.
А сердца – пылающий костёр.
И, как их отваги продолженье,
ныне стал
Дебальцевский котёл.
Трудового мирного народа
ополченцы – самый яркий цвет!..
Каждый, посягнувший на свободу,
получил достойнейший ответ!
5
То рысью годы мчатся, то в галоп.
И впереди то ясный свет, то мглистый.
Идёт смерча по полю белый столб,
как будто вы ко мне – кавалеристы.
Встречаю вас
и сам себя тираню.
И вроде нет ни в чём моей вины.
И еле балансирую на грани
бурана чувств и будней тишины.
Примером вашим славным дорожу.
И ныне в наши скромные сраженья,
как вы, в глаза опасности гляжу
и с боем выхожу
из окруженья!
Андрей Ефимович Медведенко-Украинаның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре,”Йәш гвардия”һәм Борис Горбатов исемендәге премиялар лауреаты. 2001 йылда Украина яҙыусылары Милли берләшмәһенең Луганск өлкә ойошмаһына яуаплы сәркәтиб итеп һайлана.Күп һанлы шиғри йыйынтыҡтар авторы.
Луганск шағире Андрей Медведенко “Бөткөһөҙ рейд”(“Нескончаемый рейд”) поэмаһында 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының хәрби юлындағы иң көсөргәнешле бер мәлен-Ворошиловград(әле Луганск) ҡалаһын немец-фашист илбаҫарҙарынан азат итеүҙе сағылдыра.1943 йылдың февралендә Миңлеғәли Шайморатов ҡул аҫтындағы башҡорт атлылары Донбасста дошман тылында тәрән рейдта Дебальцево эре тимер юлы станцияһы өсөн алыша.Бик ҙур юғалтыуҙар менән хәрби бурыс үтәлә.
2016 йылдың көҙөндә яҙылған яңы поэмаһын автор Башҡортостан хәрби хәрәкәттәр уҙамандары берлеге рәйесе Тимерйән Рәжәповҡа,комдивтың тыуған ерендә баҫтырып сығарыуҙы һәм башҡорт теленә тәржемә итеүҙе үтенеп,тапшыра.
М.М.Шайморатовтың тыуыуына 120 йылды үткәргән көндәрҙә һәүәҫкәр шағир,Рәсәй һәм Башҡортостан Журналистар союзы ағзаһы Фәрғәт Ҡотлобаев поэманы башкорт теленә тәржемә итте.
Медведенко А.Е.
Бөткөһөҙ рейд
Героик поэма
Дебальцево рейдындағы батыр атлыларға бағышлана
...Тейәләләр аттар вагондарға.
Сатнай тынлыҡ сит-ят тауышҡа.
Эй,һеҙ аттар!..Елдәй етеҙ аттар!..
Китәһегеҙ, аттар,һуғышҡа! Ә моңһоу Ай болот аша ҡарап,
А лыҫ юлға һеҙҙе оҙатты.
Суйын тәгәрмәстәр туҡылдауы
Хәтерләтте саҡма тояҡты.
Меңәрләгән тояҡ тупылдауы
Атыш кеүек шаңлай һауала.
Дошман ҡырыр өсөн һәр эйәрҙә
Ултырғандай батыр Салауат.
Әй остолар аттар...
Ҡайҙа кәрәк-
Шунда улар утҡа ташланды!
Дошман ғәскәрҙәрен йырып үтте
Хәтерләтеп ҡорос таранды!
Эй,һеҙ аттар!..
Уттай ҡыҙыу аттар!
Йылыттығыҙ ҡышҡы һалҡынды.
*****
Ҡара төтөн алыҫ ҡалҡыулыҡта.
Унда яуыз фашист- бандиттар.
Ҡыйыу комдив-Шайморатов менән
Яуға инә батыр башҡорттар.
Аңлай комдив:сыҙамлыҡта еңеү-
Үтәр улар ҡуйған бурысты.
Дебальцево рейдында түңкәрҙе
Дивизияһын ҡара СС-тың.
Сатнап торған һыуыҡ.
Сыңлай ауыҙлыҡтар.
Ялағайҙай ҡылыс ялтырай.
Пуля яуа ҡойма ямғыр кеүек,
Яр аҫтына оса вагондар.
Тар-мар килә дошман техникаһы,
Эшелондар ауған сағында.
Ҡар көрттәре хәтәр,
Баҫҡынсылар зәһәр,
Ә башҡорттар ҡурҡыу беләме?!
Шартлап оса дошман үҙәктәре,
Ергә ҡолай нацист әләме.
Ялҡын ялмай ҡорал складтарын-
Атлыларҙың утлы сәләме!
Аҙна инде дивизия рейдта.
Фураж кәмей,малҡайҙар астар.
Бер туҡтауһыҙ алыш хәлде ала,
Йонсонолар кавалеристар.
Юлды яба фашист өйөрҙәре,
Снаряд,патрон бөтә бер аҙҙан.
Инде ике аҙна үтеп бара- Самолеттар килмәй,юҡ ярҙам!
Тағын бер ырғылыу!..—һуңғы алыш!
Штыктар менән алға,туғандар!
Һалдат ҡаны төҫлө таң ҡыҙарҙы...
Ҡорос ҡулса кеүек быуғандар,
Дивизияны яуыз дошмандар.
Шайморатов һуңғы алышына,
Ут эсенә ҡыйыу ташланды!
Ошо Рейд менән атлыларҙың
Мәңгелеккә юлы башланды!
Ҡылыс менән пуляларҙы еңер
Рух биргәнһең,халҡым,улдарға!
Алтын дуға булып баш өҫтөнә
Дан йәйғоро ҡалҡты уларға!
Ишетелә һуғыш шау—шыуында
Фашист һырты шартлап һыныуы.
Күҙ алдына килмәй—һеҙҙән башҡа
Луганскиҙың азат булыуы.
*****
Йөрәк дулай күкрәк ситлегендә...
Йәҙрә йыртҡан тоташ тау битен.
Бер ат саба ҡарлы ялан буйлап,
Бар тарафтан эҙләй егетен.
-Нимә булды?!
-Ҡайҙа икән хужам?
Ҡойған кеүек ине эйәрҙә.
Әллә үлде,әллә яралымы?..
Кәүҙәңдәй һыуына эйәр ҙә.
Бер ауылда тыуып үҫтек бит.
Бер шишмәнең һыуын эстек бит!
Ер-таш оса тояҡ аҫтарынан,
Осаһынан ҡаны йүгерә.
Үрәпсеп баҫты ла ул ҡурганда,
Йондоҙҙарҙы,гүйә,емерә.
Үргә ҡарап йыш-йыш тын ала ул:
Күктән табыр төҫлө яйҙағын.
...Ҡош юлынан ишетелгән төҫлө
Әсе кешнәү:
-Дуҫым,ҡайҙа һин!?
Бында башҡорт далалары түгел,
Бында һуғыш аҡман-тоҡманы!
...Көрттәр ярып ат кешегә килә,
Ҡотҡарырға тоғро дуҫҡайын.
Яңғыратып кешнәй.Үрә баҫа-
Фәрештәнән ҡеүәт алһасы.
Тояҡтары менән ергә һуға,
Гүйә,ҡапҡа ҡаҡҡан юлаусы.
Ана!...Штольня янында,һыуыҡта,
Ята яугир!..Ҡаты яраһы...
Йәше аға аттың күҙҙәренән,
Әйтерһеңдә,әҙәм балаһы!
Әй,һеҙ аттар!
Аттар-ҡара,туры һәм ҡола;
Алмасыбар,бурыл һәм ала;
Һеләүһен һырт һәм ҡайсы ҡолаҡ.
Һомғол аттар!
Саптар аттар!
Юртаҡ аттар!
Ал бирмәгән ярыштарҙа!
Ә уйымда-ҡайтмағандар Алыштарҙан!
Һәләк булып ятып ҡалған
Алыҫтарҙа!
Ир-егет менән бергә һалған
Баштарын!
Торналарҙай зәңгәр күктәргә
Ашҡанын!
*****
Тамағыма тығылғандай төйөр:
Күрәм-тағын алғы һыҙыҡта
Башкавдивизия атлылары
Дошман тылына китә рейдҡа.
Ҡарҙар сәнсеп биттәренә бәрә.
Алға әйҙәй изге ышаныс.
Эйәрҙәре ныҡлап тартылғандар,
Таң нурында уйнай мең ҡылыс.
Ҡыйратыла кешеләрҙе быуған
Мәкер менән ҡорған тоҙаҡтар.
Ҡойолалар ҡоллоҡ бығауҙары,
Баҫҡынсылар элгән йоҙаҡтар.
Юғалтыуҙар,йәрәхәттәр ауыр,
Ләкин ғәҙел изге үстәре.
Ҡабат ҡайта ергә ҡот һәм намыҫ
Юҡ ителгәс дошман көстәре.
Йыр йырлайбыҙ бөгөн Ватан өсөн
Антҡа тоғро ирҙәр хаҡында...
Инде күпме йылдарүтеп китте,
Ә һеҙ юлда,яуҙа һаман да!
Күрәм һымаҡ һеҙҙең хәрәкәтте,
Йөрәктәрҙә нәфрәт янғанын.
Һеҙҙең батырлыҡтың дауамы ул
Бөгөн Дебальцево ҡаҙаны.
Ҡыйыу ополчиндар һаҡлап тора
Хеҙмәт кешеһенең ал таңын.
Халыҡазатлығын быуыусылар
Тейешенсә алды яуабын!
*****
Йә юртып та,йә сабып та йылдар
Үтә.Алда көндәр яҡтылар.
Ялан буйлап ап-аҡ ҡойон килә,
Гүйә,минең янға атлылар.
Сикһеҙ данығыҙҙан өлгө алып
Үҙебеҙҙең ябай көрәштә,
Аф әт күҙҙәренә тура ҡарап
Ҡамау йырып сығам,иптәштәр!
Фәрғәт Ҡотлобаев тәржемәһендә
